‘Cán chết hơn nuôi cả đời’

Đứa trẻ 15 tuổi bị một tài xế xe bồn kéo lê cho đến chết, dưới cầu chui Vạn Điểm (Phú Xuyên, Hà Nội). Một vụ tai nạn giao thông đã biến thành tội ác.

Trong không ít tai nạn, hậu quả chết người xuất phát từ lỗi vô ý. Pháp luật vì vậy có một tội danh riêng cho hành vi vi phạm quy định giao thông. Nhưng vụ việc này thì khác. Hành vi sau va chạm đã cắt đứt mọi ngụy biện. Tài xế nhẫn tâm điều khiển chiếc xe hàng chục tấn làm công cụ kết liễu sinh mạng một đứa trẻ để “chấp nhận đi tù, và không phải lo tiền bồi thường”.

Đây chính là biểu hiện rành rành của tình tiết có tính chất côn đồ và tình tiết động cơ đê hèn trong pháp luật hình sự hiện nay. Đó cũng chính là những tình tiết định khung đặc biệt nghiêm trọng trong tội Giết người. Với những tình tiết ấy, người phạm tội có thể đối diện mức án cao nhất. Và dù án hình sự ra sao thì trách nhiệm dân sự với gia đình nạn nhân vẫn là nghĩa vụ không thể xóa bỏ.

Lịch sử pháp đình Việt Nam từng có những việc tương tự. Năm 2010 tại TP HCM, tài xế Đặng Hữu Anh Tuấn sau va chạm đã cán qua lại ba lần khiến thiếu nữ 16 tuổi tử vong. Năm 2017 tại vòng xoay Mỹ Thủy (phường Cát Lái, TP HCM) một tài xế đầu kéo sau tai nạn bị cáo buộc lùi xe cán chết người rồi bỏ trốn. Những ví dụ cho thấy sự vô cảm đã khiến tài xế biến chiếc xe thành hung khí, khi họ thấy lợi ích bản thân bị đe dọa.

Trung Quốc cũng có tình trạng tương tự. Lý do cũng xuất phát từ động cơ kinh tế méo mó: nếu nạn nhân sống, người gây tai nạn phải chu cấp suốt đời; nếu nạn nhân chết, họ ngồi tù một thời gian và chỉ bồi thường một khoản nhất định.

Những hạn chế của hệ thống thi hành án bồi thường dân sự vô tình tạo ra khuyến khích lệch lạc, nuôi cấy tư duy vô nhân đạo này.

Pháp luật Việt Nam không đặt ra mức trần cho bồi thường tính mạng. Khi tính mạng bị xâm phạm, ngoài mức án hình sự còn có trách nhiệm dân sự. Bên gây thiệt hại phải bồi thường chi phí cứu chữa, chăm sóc trước khi chết, chi phí mai táng, cấp dưỡng cho người mà người chết có nghĩa vụ cấp dưỡng, và bù đắp tổn thất tinh thần. Chỉ riêng khoản tổn thất tinh thần mới có trần tối đa nếu các bên không thỏa thuận được (100 lần mức lương cơ sở). Với mức lương cơ sở hiện hành 2,34 triệu đồng một tháng, trần bù đắp tinh thần tối đa là 234 triệu đồng. Con số đó chỉ là một phần của bức tranh bồi thường. Các khoản vật chất thực tế và nghĩa vụ cấp dưỡng dài hạn không bị ấn định trần mà xác định theo thiệt hại và nghĩa vụ nuôi dưỡng cụ thể. Nói cách khác không có chuyện “đóng tiền một cục là xong” nếu nạn nhân có người phụ thuộc cần được cấp dưỡng lâu dài.

Vậy ảo tưởng vô nhân đạo “giết rẻ hơn nuôi” nảy sinh từ đâu? Thứ nhất là từ thực tiễn thi hành án dân sự. Nếu người gây tai nạn gần như không có tài sản, không có bảo hiểm hoặc hạn mức bảo hiểm quá thấp thì phần bồi thường nằm trên giấy nhiều hơn là đến tay người bị hại.

Thứ hai, quy định bù đắp tinh thần bằng 100 lần mức lương cơ sở thường được truyền thông không đầy đủ, dễ gây hiểu nhầm rằng bồi thường tính mạng chỉ gói gọn trong 234 triệu đồng. Thứ ba, thiếu hiểu biết về nghĩa vụ cấp dưỡng định kỳ khiến nhiều người không hình dung bức tranh thật rằng khoản chi ấy có thể kéo dài mười, hai mươi năm thậm chí hơn, tùy độ tuổi người phụ thuộc.

Để loại bỏ hoàn toàn toan tính về bồi thường có thể làm méo mó hành vi, tôi cho rằng cần đồng bộ ít nhất bốn hướng. Một là, nghiên cứu nâng hoặc bỏ mức trần bù đắp tinh thần trong các vụ án đặc biệt nghiêm trọng, hoặc áp dụng thang đo linh hoạt gắn với thu nhập bình quân và mức độ lỗi nhằm phản ánh đúng giá trị không thể đo đếm của sinh mạng con người. Hai là, nâng hạn mức và chuẩn hóa cấu trúc bảo hiểm trách nhiệm dân sự bắt buộc, đồng thời khuyến khích mô hình chi trả định kỳ cho người phụ thuộc để bảo đảm nguồn sống lâu dài, giảm tâm lý sợ bồi thường mà làm liều. Ba là, củng cố năng lực thi hành án dân sự và cơ chế truy tìm, phong tỏa tài sản, để phán quyết bồi thường không bị rẻ rúng ngoài đời. Bốn là, xây dựng và bảo vệ mạnh mẽ cơ chế chuộc lỗi khi người dừng lại cứu nạn, gọi cấp cứu, hỗ trợ trong khả năng, sẽ được xem xét miễn trừ hợp lý rủi ro pháp lý.

Pháp luật quốc tế cũng không mập mờ ở điểm này. Nhiều hệ thống pháp luật đóng khung rõ: nếu cố ý dùng xe tấn công, đó là giết người, không phải lái xe ẩu. Ở Anh, hướng dẫn của Viện Công tố Hoàng gia nhấn mạnh khi có ý định tước đoạt mạng sống hoặc gây thương tích nghiêm trọng, công tố phải xem xét truy tố tội giết người. Điểm mấu chốt là ý định chứ không phải tiêu chuẩn lái xe trong thời khắc đó. Tại Mỹ đa số bang dùng “Vehicular manslaughter/homicide” cho lỗi vô ý, nhưng một khi có ý định đâm chết người, công tố truy sát tội murder như với bất kỳ hung khí nào khác.

Tai nạn có thể bất ngờ nhưng lựa chọn cái ác là hành vi hoàn toàn chủ ý. Nếu ai đó cố ý biến chiếc xe thành hung khí thì pháp luật phải gọi đúng tên tội giết người và trừng phạt đến nơi đến chốn. Còn nếu ai đó dừng lại, gọi cấp cứu, đặt mạng người lên trên nỗi sợ bồi thường, từ pháp luật đến cộng đồng sẽ có cơ chế bảo vệ họ.

Hoàng Hà

https://vnexpress.net/can-chet-hon-nuoi-ca-doi-4939432.html